Van een voorstel van de BBVT tot een ontwerp KB anonieme identificatienummers voor vertalers en tolken

De wet van 10 april 2014 was een initiatief van toenmalig volksvertegenwoordiger Sonja Becq en vormt een belangrijke stap in de organisatie van de functies van gerechtsdeskundige en beëdigd vertaler, tolk en vertaler-tolk.

Oorspronkelijk was er een aparte regeling voor het register van de beëdigd vertalers en/of tolken wat de toegankelijkheid van het nationaal register betreft. Op advies van het College van procureurs-generaal werd gekozen voor een beperkte toegankelijkheid. Dit college had erop gewezen dat het niet aangewezen lijkt om buiten de eigenlijke gerechtelijke en politionele autoriteiten – en bij uitbreiding eventueel de balies en de geëigende tolken vertalersmilieus zelf – zo maar aan “derden” vrij toegang te verlenen tot dit register. (zie Parl. St. 52-0844/002, 88). Hierbij wordt vooral gedacht aan vertalers, tolken en vertalers-tolken die optreden in delicate strafzaken en wiens privacy moet worden beschermd.

Begin 2017 nam toenmalig justitieminister heer Koen Geens, minister van Justitie een wetgevend initiatief om de wet van 10 april 2014. De commissie Justitie van de Kamer van volksvertegenwoordigers verzocht in februari 2017 de BBVT-UPTIA om een schriftelijk advies naar aanleiding van met de behandeling van het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 10 april 2014 (wet houdende het nationaal register). Dat advies van de BBVT werd op 17 februari 2017 uitgebracht aan de leden van de commissie Justitie.

Bij de bespreking van het wetsontwerp in de commissie Justitie in maart 2017 bracht volksvertegenwoordiger Kristien Van Vaerenbergh een van de aanbevelingen uit dat advies van de BBVT-UPTIA ter sprake. Dit blijkt uit het verslag van de eerste lezing van het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 10 april 2014, behandeld op 3 maart 2017 in de vergadering van de Commissie voor de Justitie (p. 11): 

— UPTIA [BBVT] stelt voor de namen van de vertalers die worden aangewezen in gevoelige gerechtelijke dossiers, bijvoorbeeld met betrekking tot terrorisme, weg te laten en in de plaats daarvan een identificatienummer te gebruiken.

Mee op basis van het advies van de BBVT-UPTIA aan de leden van de Commissie Justitie in februari 2017 (dat door de BBVT ook werd meegedeeld aan de toenmalige directeur-generaal Rechterlijke Organisatie) lezen we verder op blz. 24 van dat verslag het volgende in het antwoord van de minister: 

De minister sluit zich aan bij de geformuleerde opmerking aangaande het optreden van deskundigen in zaken die met terrorisme verband houden. Die personen worden in het openbaar gedeelte van het register slechts vermeld door middel van een identificatienummer.

Het is dus duidelijk dat het concept en de term "identificatienummer" in het debat werden gebracht door de Beroepsvereniging Beëdigd Vertalers en Tolken. 

De eerste daadwerkelijke wijzigingen aan het nationaal register werden vervolgens doorgevoerd met de wet van 19 april 2017. Door een amendement van Sonja Becq werd in de oorspronkelijk wettekst de zin “De Koning bepaalt welke instanties deze informatie kunnen raadplegen.” vervangen door: “Dit register kan vrij geraadpleegd worden op de website van de Federale Overheidsdienst Justitie.”

Het amendement kreeg volgende verantwoording: Anderzijds werd in de loop van de parlementaire werkzaamheden het toepassingsgebied van het register dat oorspronkelijk handelde over gerechtelijke opdrachten uitgebreid tot alle wettelijke opdrachten. Dit betekent dat iedereen die op basis van een wettelijke bepaling een vertaling moet voorleggen, verplicht is een beroep te doen op een beëdigd vertaler ingeschreven in het nationaal register. Daarom moet iedereen dit register kunnen raadplegen. Voor de vertalers, tolken en vertalers-tolken die om redenen van veiligheid niet bekend mogen zijn, kan een aparte interne lijst worden opgesteld.

Sindsdien staat in de wetgeving dat het nationaal register vrij geraadpleegd kan worden op de website van de Federale Overheidsdienst Justitie. De BBVT zag meteen de potentiële gevaren in voor collega’s die werkzaam zijn als tolk bij tapmaatregelen en voor vertalers of tolk die werkzaamheden verrichten in gevoelige dossier in het algemeen. Onze beroepsorganisatie ijverde dan ook als geen ander om hiervoor een oplossing te vinden.  In contacten met de toenmalig directeur-generaal Rechterlijke Organisatie van de FOD Justitie in de periode 2017-2018 heeft de BBVT meermaals gevraagd oog te hebben voor de veiligheid van vertalers en tolken, in het bijzonder bij gevoelige strafzaken.

Het bestuur van de BBVT heeft daarna in 2018 ook volksvertegenwoordiger Stefaan Van Hecke aangesproken om er een parlementaire vraag over in te dienen. Die schriftelijke vraag “Vertalers en tolken. - Anonimiteit en bescherming” vat de bezorgdheden en de vraag van de BBVT goed samen:  

Bij de uitrol door de FOD Justitie van het nationaal register vertalers en tolken is er bezorgdheid gerezen omtrent de privacy van vertalers en tolken. Er bestaat immers een risico op bedreigingen en dergelijke, met name bij delicate strafzaken. Het College van procureurs-generaal raadde in 2010 al af om derden vrije toegang te verlenen tot alle contactgegevens.

De Beroepsvereniging Beëdigd Vertalers en Tolken verwijst naar de werkwijze van Binnenlandse Zaken (CVGS, RVV, enz.), die wel garanties biedt voor de anonimiteit van de ingezette tolken (*). Naar dit voorbeeld zou het dan ook een eenvoudige oplossing zijn om enkel een mailadres en een mobiel telefoonnummer zichtbaar te maken terwijl de adresgegevens en vaste telefoonnummers van vertalers en tolken op de website niet zichtbaar zouden worden gemaakt. Zo zijn de dienstverleners wel contacteerbaar door alle belanghebbenden, maar worden hun adresgegevens niet onthuld voor het grote publiek.

1. Welke concrete maatregelen wenst u te nemen voor het waarborgen van de bescherming en de veiligheid van vertalers, tolken en taptolken die optreden in gevoelige dossiers, ook buiten terrorisme (dossiers van mensenhandel, mensensmokkel, zwaar banditisme, wapenhandel, drugsmokkel, informantenwerking, enz.)?

2. Tegen wanneer zullen deze maatregelen in werking treden?

(*) Ter identificatie krijgen de tolken bij hun eerste opdracht een uniek nummer dat alleen gekend is bij de tolkendienst binnen het CGVS. Daardoor is de anonimiteit van de tolken die hun diensten verlenen aan het CVGS gewaarborgd in het administratief dossier. 

In zijn antwoord op die parlementaire vraag gaf toenmalig minister Koen Geens aan dat er een oplossing werd gezocht en kondigde hij al een nieuwe wetswijziging (voor het najaar 2019) én een uitvoeringsbesluit (KB) aan:

De stuurgroep van het Nationaal register voor gerechtsdeskundigen en voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken is zich ervan bewust dat de bescherming en de veiligheid van de vertalers en tolken moeten worden gewaarborgd. Hetzelfde geldt overigens voor de gerechtsdeskundigen. Dit punt werd besproken tijdens de vergadering van de stuurgroep van 7 mei 2018 en er werden verschillende oplossingen overwogen. De oplossing die werd gekozen is om in "gevoelige" dossiers een identificatienummer te gebruiken in plaats van de naam en de voornaam. Enkel de beheerders van het nationaal register kunnen het identificatienummer linken aan de identiteit van de persoon. In artikel 7 van de nieuwe kaderwet die thans wordt opgesteld, is overigens het volgende bepaald: "Dit register wordt ter beschikking gesteld op de website van de Federale Overheidsdienst Justitie. De Koning bepaalt welke gegevens geraadpleegd kunnen worden." Er moet dus een uitvoeringsbesluit worden opgesteld om vast te stellen welke gegevens zullen kunnen worden geraadpleegd. Enkel de strikt noodzakelijke gegevens zullen kunnen worden geraadpleegd.

Het is tot nu toe de bedoeling dat die maatregelen in werking treden in het voorjaar 2019. De gegevens betreffende een persoon die is ingeschreven in het nationaal register zullen pas via de website van de FOD Justitie kunnen worden geraadpleegd zodra de aanvaardingscommissie een positief advies heeft verleend. De commissie zal tot 30 november 2021 de tijd hebben om alle inschrijvingen van de personen die in het nationaal register zijn opgenomen, te onderzoeken.

Op 25 april 2019 werd de hierboven aangekondigde wetswijziging aangenomen in het parlement. Het hoofddoel van de wetswijziging was om in het Gerechtelijk Wetboek een boek V op te nemen met alle artikelen die betrekking hebben op de bepalingen van het nationaal register van gerechtsdeskundigen en beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken (artikelen  555/6 tot 555/16).   

Sinds de nieuwe wetswijziging met de wet van 5 mei 2019 bepaalt art. 555/11  van het Gerechtelijk wetboek o.a.: 

De bevoegde overheid kan een anoniem identificatienummer toekennen per dossier in de gevallen waarvoor het vereist is dat de identiteit van de betrokkene die optreedt in zijn hoedanigheid wordt afgeschermd om veiligheidsredenen. Dit anoniem identificatienummer is een ander dan het identificatienummer bedoeld in het eerste lid en bestaat in het verbergen van de identiteit van de betrokkene die in zijn hoedanigheid handelt. De modaliteiten inzake toekenning en het beheer van dit anoniem identificatienummer worden door de Koning bepaald.

Een anoniem identificatienummer kan ook worden toegekend in de gevallen voorzien in artikel 555/15.

(…)

In afwijking van het vorig lid, wanneer het anoniem identificatienummer wordt gebruikt, wordt in geen geval de naam, de handtekening en de officiële stempel met het identificatienummer vermeld.

Eind maart 2022 werd het nationaal register dan eindelijk effectief raadpleegbaar voor het publiek. We beseffen heel goed dat heel wat collega's vertalers en tolken op zich geen bezwaar hebben tegen de toegankelijkheid van het nationaal register en in de eerste plaats blij zijn dat ze kunnen worden gevonden door potentiële opdrachtgevers. Mede onder invloed van de argumenten van de BBVT hebben vertalers, tolken en vertalers-tolken bovendien de mogelijkheid om zelf te bepalen welke gegevens zij zichtbaar willen laten verschijnen op de website. Enkel de naam (familienaam) is een verplicht gegeven.

Het openstellen van het nationaal register heeft echter ook een keerzijde: iedereen kan op justonweb ook zoeken op VTI-nummer en dan verschijnt de naam en eventuele andere (contact)gegevens van de betrokken vertaler of tolk. Jarenlang dachten vertalers en tolken relatief veilig te zijn door het enkel laten vermelden van hun VTI-nummer op een verhoorblad of een vordering. Maar plots was er de openstelling van het register en door die zoekfunctie werd de vrees van heel wat collega’s een realiteit. Namelijk dat ze kunnen worden "gevonden" ook door de verdachten en beklaagden in de dossiers waarvan ze zijn opgetreden als vertaler, tolk of taptolk. Ook collega's die werken of gewerkt hebben in SKY ECC-dossiers, terrordossiers of andere gevoelige dossiers.

Met de BBVT vroegen we dit na nog voor de openstelling van het register. Mevrouw Brigitte Collin, diensthoofd van het Nationaal register, gaf ons op 15 maart 2022 volgend antwoord:

Zoals u wellicht wel weet werden de personen opgenomen  in het nationaal register over de nakende publicatie van het register reeds ingelicht en werden zij op de hoogte gebracht van het feit dat zij zelf in hun profiel kunnen aanduiden welke bijkomende gegevens zij publiek kunnen maken en op welke manier zij dit kunnen doen.

Zoals u terecht opmerkt werd het uitvoeringbesluit dat het gebruik van een anoniem identificatienummer regelt, nog niet opgesteld en gepubliceerd.  Om het anoniem identificatienummer op een bruikbare en absoluut veilig wijze te kunnen implementeren, dienen de vertegenwoordigers van de Rechterlijke orde en de dienst nationaal registerde te volgen werkwijze nog uit te werken en dienen de gebruikte toepassingen zeer waarschijnlijk te worden aangepast. Wij hopen dat dit in de loop van dit jaar nog kan gebeuren. 

Waarop we met de BBVT meteen reageerden door het doorsturen ten behoeve van de dienst Nationaal register en de Rechterlijke Orde van de wetgeving die in 2016-17 via de wet potpourri IV werd geïnstalleerd ter bescherming van de anonimiteit van politieambtenaren.   

Op de vergadering structureel overleg met de beroepsverenigingen van vertalers en tolken van 24 februari 2023 werd kort de stand van zaken van het ontwerp van KB anonieme VTI-nummers besproken. Daarna bezorgde de BBVT op 11 april 2023 aan het kabinet van de minister van Justitie info over parlementaire vragen en antwoorden uit Nederland over de regeling daar, dit ten behoeve van de binnen de FOD Justitie opgerichte werkgroep met het oog op het uit te werken KB.

https://www.openkamer.org/kamervraag/2021Z18791/

https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kv-tk-2021Z18791.html

https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20212022-981.html

In het Nederlandse register is op zich niets voorzien. Maar er bestaat in Nederland wel degelijk een regeling die door het OM en de politie is uitgewerkt voor zgn. interceptietolken ("taptolken"). De politie in Nederland heeft alle interceptietolken die voor de politie werken voorzien van een anoniem tapaccount. Het accountnummer dient tevens als anoniem (persoons)nummer. Deze zijn niet te herleiden naar het Register beëdigde tolken en vertalers.

Op de voorlaatste vergadering met de FOD Justitie en het kabinet van de minister kregen de vertegenwoordigers van de beroepsverenigingen uiteindelijk een uiteenzetting over het geplande KB. De delegatie van de BBVT stelde veel vragen en maakte waar nodig bedenkingen.

Onze leden lezen daar alles over in een aparte bijdrage exclusief voor leden van de BBVT, met alle details van het ontwerp van KB. Op verzoek van het kabinet van de minister en de dienst Nationaal register vragen we onze leden ook om te helpen en hun input te geven via concrete voorbeelden uit hun werkervaring.